تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان — مرور علمی و راهنمای عملی
خلاصه: تا امروز هیچ شواهد علمی معتبری نشان نداده واکسنهای کرونا — بهویژه mRNA و وکتوری — باعث ناباروری در زنان شوند. برخی زنان ممکن است تغییرات موقت در چرخه قاعدگی تجربه کنند، اما این تغییرات معمولاً کوتاهمدت و گذرا هستند. انجمنهای معتبر پزشکی مانند ACOG، CDC و WHO تأکید کردهاند تاثیر واکسن کرونا بر باروری زنان ایمن است و حتی در دوران تلاش برای بارداری، بارداری یا شیردهی توصیه میشود.فهرست مطالب
- مقدمه: چرا این موضوع(تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان) مهم است؟
- آیا واکسن کووید-۱۹ باعث ناباروری میشود؟
- واکسن و درمانهای کمکباروری (IVF و IUI): شواهد، نقد روششناسی و توصیههای عملی
- تأثیر واکسن کووید-۱۹ بر چرخه قاعدگی:
- زمانبندی واکسن در زنان در حال تلاش برای بارداری
- جمعبندی و توصیهها
- پرسشهای متداول (FAQ)
- منابع
مقدمه: چرا این موضوع(تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان) مهم است؟
زمینهٔ مسئله
از زمان آغاز همهگیری کووید-۱۹ و توسعه سریع واکسنها، پرسشهای زیادی دربارهٔ تأثیر احتمالی واکسنها بر باروری مطرح شده است. سرعت تولید واکسن و انتشار اطلاعات نادرست در شبکههای اجتماعی به افزایش نگرانیها کمک کرد و باعث شد بسیاری از زوجها و زنان در سن باروری به دنبال شواهد علمی باشند.شایعات و چرا باید بررسی شوند
در ماههای نخست، ادعاهایی مطرح شد مبنی بر تشابه پروتئین اسپایک با پروتئینهای دخیل در تشکیل جفت و احتمال واکنش متقاطع ایمنی. این ادعاها توسط متخصصان ایمنیشناسی و تولیدمثل بررسی و رد شدهاند، با این حال انتشار گستردهٔ ادعاهای ناصحیح باعث بدگمانی و سردرگمی شد.اهمیت بررسی علمی
علاوه بر شایعات، گزارشهای مبتنی بر تجربهٔ فردی از تغییرات چرخهٔ قاعدگی پس از واکسیناسیون منتشر شد؛ لذا جامعهٔ علمی با حساسیت به دادههای بزرگ جمعیتی، کوهورتها و مرورهای سیستمی پاسخ داد تا شواهد را روشن کند.آیا واکسن کووید-۱۹ باعث ناباروری میشود؟
خلاصهٔ شواهد
تا کنون مطالعات متعدد جمعیتی، کوهورتهای بالینی و بیانیههای سازمانهای بهداشتی بزرگ نشان دادهاند که واکسنهای تأییدشدهٔ کووید-۱۹ هیچ ارتباطی با کاهش پایدار باروری در زنان ندارند. شواهد تجربی و آزمایشگاهی نیز فرضیهٔ واکنش متقاطع ضدِ پروتئینهای جفت را پشتیبانی نمیکنند.چرا این نتیجه قابل اعتماد است؟
- دادهها از منابع مختلف (مطالعات بالینی، دادههای اپلیکیشنهای سلامت، پروندههای پزشکی ملی) همگرایی دارند.
- هیچ کاهش قابلتوجه در پارامترهای باروری (نرخ باروری، نتایج بارداری، تولد زنده) در مطالعات بزرگ گزارش نشده است.
- «هیچ مدرکی مبنی بر اینکه واکسنهای COVID-19 باعث مشکلات باروری در زنان یا مردان میشوند وجود ندارد.» — این جمله رسماً در صفحات راهنمای CDC و ACOG ذکر شده است؛ این نهادها واکسیناسیون را بهعنوان اقدام توصیهای برای افراد در سن باروری، کسانی که قصد بارداری دارند، و افراد باردار/شیرده تأیید کردهاند. توجه داشته باشید که این دو مرجع از معتبر ترین مراکز پزشکی جهان (مرکز تخصصی زنان و زایمان آمریکا- مرکز کنترل بیماری های آمریکا) میباشند.
- مطالعهٔ پیشباروری PRESTO (N≈2,126 زنان) که نرخ بارداری را بررسی کرد، نشان داد واکسیناسیون با کاهش نرخ باروری همراه نیست: Fecundability ratio ≈ 1.08 (95% CI 0.95–1.23)؛ یعنی هیچ کاهش معناداری در احتمال حاملگی در هر سیکل دیده نشد. این مطالعه یکی از قویترین شواهدِ اپیدمیولوژیک مستقیم درباره باروری است. «این مقاله در American Journal of Epidemiology (انتشارات دانشگاه آکسفورد) منتشر شده است.»
واکسن و درمانهای کمکباروری (IVF و IUI)
شواهد و راهنماییهای بالینی تأثیر واکسن کووید-۱۹ بر باروری زنان
مطالعات متعدد نشان دادهاند که واکسیناسیون با واکسنهای MRNA یا وکتوری تأثیر منفی قابلتوجهی بر پارامترهای کلیدی IVF (شامل تعداد اووسیت، کیفیت جنین، نرخ ایمپلنتاسیون و تولد زنده) ندارد. انجمنهای بینالمللی تولیدمثل توصیه میکنند که دسترسی به درمانهای باروری مشروط به وضعیت واکسیناسیون نباشد و زمانبندی تزریق واکسن با مرکز ART هماهنگ شود.ملاحظات عملی در کلینیک
- در بسیاری از کلینیکهای ناباروری توصیه میشود که تزریق واکسن را دقیقاً به روزهای نزدیک به مراحل حساس درمان مثل برداشت تخمک یا انتقال جنین موکول نکنید. بهتر است بین واکسن و این پروسیجرها دستکم ۳ روز فاصله باشد. دلیلش این است که اگر بعد از واکسن دچار تب یا بدندرد شوید، پزشک راحتتر میتواند درباره ادامه یا بهتعویقانداختن درمان تصمیم بگیرد.
- همچنین در برخی کشورها که از واکسنهای غیرفعال (inactivated vaccines) استفاده میشود، گزارشهایی وجود دارد که اگر واکسیناسیون خیلی نزدیک به درمان انجام شود، احتمال موفقیت کمی پایینتر است. البته این یافتهها قطعی نیستند و هنوز باید در مطالعات دیگر تکرار و تأیید شوند. بنابراین این موضوع یک «قاعده جهانی» محسوب نمیشود و بهترین کار این است که زمان واکسن را با مرکز درمان ناباروری خود هماهنگ کنید.
آیا تغییرات چرخه قاعدگی بخشی ازتأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان هستند؟
گزارشها و مطالعات
گزارشهایی از تغییرات کوتاهمدت (تغییر طول چرخه به میزان حدوداً ۱–۲ روز، تغییر در شدت یا زمان خونریزی) منتشر شدهاند، اما این تغییرات عمدتاً گذرا بوده و در چرخههای بعدی به حالت پایه باز میگردند. مطالعات بزرگ و مرورهای سیستماتیک این الگو را تأیید کردهاند.مکانیسمهای محتمل
- پاسخ ایمنی گذرا (واکنش بدن به وارد شدن واکسن) و تغییرات هورمونی کوتاهمدت که میتواند زمانبندی تخمک گذاری را مختل کند.
- تغییرات موضعی در پاسخهای ایمنی اندومتر(التهاب موقتی و سبک بدنه رحم) که الگوی خونریزی را تحت تأثیر قرار میدهد.
- عوامل غیرواکسنی مانند استرس، ابتلا به کووید-۱۹ یا تغییرات سبک زندگی که ممکن است سهمی در گزارشها داشته باشند.
زمانبندی واکسن در زنان در حال تلاش برای بارداری
توصیهٔ کلی
برای اکثریت زنانِ در سن باروری که بهطور طبیعی تلاش برای بارداری میکنند، نیاز به تأخیر در تلاش برای بارداری پس از واکسن وجود ندارد. برای بیماران ART، در اکثر موارد واکسن مانع شروع یا ادامهٔ درمان نیست، اما هماهنگی با تیم درمان برای زمانبندی بهینه منطقی است.نکات عملی
- در صورت بروز تب یا واکنش سیستمیک پس از واکسیناسیون، تا برطرف شدن علائم از انجام مداخلات الکتیو (یعنی برداشت تخمک یا انتقال جنین) خودداری کنید.
- در کشورهایی که از واکسنهای غیرفعال استفاده میشود، در صورت نگرانی یا گزارشهای محلی مبنی بر تداخل زمانبندی، مشورت موردی با مرکز ART پیشنهاد میشود.
پرسشهای ابتدایی برای شروع
آیا تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان منفی است؟
خیر — تا امروز هیچ مطالعهٔ معتبر علمی نشان نداده است که واکسنهای کووید-۱۹ باعث ناباروری در زنان یا مردان شوند. پژوهشهای بزرگ جمعیتی و کلینیکی (از جمله مطالعهٔ PRESTO روی بیش از ۲ هزار زن) نشان دادهاند که احتمال بارداری پس از واکسیناسیون تفاوتی با افراد واکسینهنشده ندارد. همچنین سازمانهای معتبر مانند CDC و ACOG به صراحت اعلام کردهاند که واکسیناسیون برای افرادی که قصد بارداری دارند ایمن است.آیا باید بین واکسن و IVF فاصله گذاشت؟
معمولاً نیازی به فاصلهٔ مشخص نیست؛ با این حال بسیاری از کلینیکها توصیه میکنند واکسن را نزدیک زمان برداشت اووسیت یا انتقال برنامهریزی نکنید و در صورت تب، فرایند را موقتاً به تعویق بیندازید. در مورد واکسنهای غیرفعال، برخی دادهها پیشنهاد میکنند بازهٔ زمانی ۶۰–۹۰ روز ممکن است در نظر گرفته شود — این نکته نیاز به بحث و تصمیمگیری موردی دارد.آیا تغییرات قاعدگی نگرانکنندهاند؟
اکثر تغییرات گزارششده موقت و خودمحدودند. در صورت خونریزی بسیار شدید، خونریزی بینچرخهای مکرر یا قطع قاعدگی بیش از سه سیکل، باید به پزشک مراجعه شود.جمعبندی و توصیهها
- شواهد علمی و تحقیقات نشان میدهد که واکسن تاثیر منفی بر روی باروری افراد ندارد.
- تغییرات چرخهٔ قاعدگی ممکن است برای یک یا چند سیکل کوتاهمدت رخ دهد ولی معمولاً گذراست.
- واکسیناسیون را عقب نیندازید. اگر در حال انجام درمانهای کمکباروری مانند IVF یا IUI هستید، بهتر است زمان تزریق واکسن را با پزشک یا مرکز درمانی خود هماهنگ کنید تا تداخل با مراحل حساس درمان (مثل برداشت تخمک یا انتقال جنین) پیش نیاید.
- هر گونه تغییر قابلتوجه یا مداوم در الگوی قاعدگی را با متخصص مطرح کنید.
آیا واکسن کووید-۱۹ باعث ناباروری میشود؟
یکی از پرسروصداترین شایعات از ابتدای واکسیناسیون، ادعای «کاهش باروری پس از تزریق واکسن» بود. محور اصلی این شایعه، «شباهت» بین پروتئین اسپایک ویروس و پروتئینهای دخیل در تشکیل جفت (بهویژه سینسیتین-۱) عنوان میشد؛ بهنحوی که گویا آنتیبادی ضداسپایک میتواند اشتباهاً به پروتئینهای انسانی جفت بچسبد و لانهگزینی را مختل کند. این ادعا از نظر ایمنیشناسی و در مطالعات تجربی رد شده و با دادههای انسانی نیز سازگار نیست.
تعاریف کلیدی: ناباروری، باروری و «فکندبیلیتی»
برای قضاوت علمی باید دقیق صحبت کنیم:
- ناباروری (Infertility): عدم وقوع بارداری پس از ۱۲ ماه تلاش منظم بدون پیشگیری.
- فکندبیلیتی (Fecundability): احتمال بارداری در هر چرخه می تواند شاخصی دقیق برای رصد و سنجش اثرات کوتاه مدت داشته باشد.
- باروری (Fertility): مفهوم کلیتری که خروجی نهایی آن بارداری بالینی و تولد زنده است.
پرسش ما این است: آیا واکسنهای تأییدشده کووید-۱۹ (mRNA، وکتوری، غیرفعال) یکی از این شاخصها را در زنان کاهش میدهند؟
امکانسنجی بیولوژیک: چرا «تقاطع با سینسیتین-۱» بعید است؟
بررسیهای آزمایشگاهی نشان دادهاند آنتیبادیهای ضد اسپایک با پروتئین انسانی سینسیتین-۱ واکنش منفی متقاطع و متضاد ایجاد نمی کنند. شباهت توالی و ساختار سهبعدی در حدی نیست که اتصال معناداری ایجاد کند و اندازهگیریهای مستقیم نیز افزایش آنتیبادی ضد سینسیتین-۱ را پس از واکسیناسیون نشان ندادهاند. به زبان ساده: «سیستم ایمنی بدن» هدف را درست میشناسد و به پروتئینهای انسانی جفت حمله نمیکند.
دادههای انسانی: مطالعات همگروهی آیندهنگر و تحلیل زمان تا بارداری
مطالعات آیندهنگرِ زوجها که چرخه به چرخه دنبال شدهاند، ابزار مناسبی برای پاسخ به این سؤالاند. نتایج این پژوهشها نشان میدهد:
- واکسیناسیون کووید-۱۹ در زنان با کاهش احتمال بارداری در هر چرخه (فکندبیلیتی) همراه نیست. مقادیر نسبتهای خطر/فرصت در محدوده «عدم اثر» قرار دارند.
- در برخی تحلیلها، ابتلای شریک جنسی مرد به کووید-۱۹ با کاهش کوتاهمدت فکندبیلیتی مشاهده شده (در بازهی نزدیک به ابتلا)، اما این اثر گذراست؛ مهمتر اینکه «خودِ واکسیناسیون» چنین الگویی را نشان نمیدهد.
- با تعدیل عوامل مداخلهگر (سن، شاخص توده بدنی، دفعات مقاربت، سابقه ابتلا و…) ارتباط معناداری میان واکسن و کاهش باروری در زنان یافت نشده است.
این یافتهها از نظر روششناسی مهماند، چون بهجای شمارش خام بارداری، «ریسک در هر چرخه» را میسنجند و برای سوگیریهای رایج اصلاح میکنند. به بیان دیگر کاهش بارداری می توان دلایل بسیاری داشته باشد، این روش منجر به تفکیک دلایل ناباروری شده و از ایجاد خطا در تلقی اینکه واکسن منجر به ناباروری می شود جلوگیری خواهد کرد.
مرور شواهد تجمیعی: جمعبندی سیستماتیک از کشورها و پلتفرمهای مختلف واکسن
مرورهای سیستماتیک و متاآنالیزهایی که دادههای چندین مطالعه را یکجا بررسی کردهاند، به نتیجهای همسو رسیدهاند:
- هیچ شواهد قانعکنندهای دال بر «کاهش باروری زنان» پس از واکسیناسیون دیده نمیشود—چه با واکسنهای mRNA و چه سایر پلتفرمها.
- در تحلیلهای زیرگروه بر اساس نوع واکسن و شاخصهای نتیجه (بارداری بیوشیمیایی/بالینی)، تفاوت معناداری به زیان گروه واکسینه مشاهده نشده است.
- همزمان، شواهدی وجود دارد که نشان میدهد «ابتلا به کووید-۱۹» (نه واکسن) میتواند موقتاً برخی شاخصهای تولیدمثلی را متاثر کند؛ بنابراین، کنترل پیامدهای عفونت خود به نفع باروری است. به بیان دیگر ویروس کووید منجر به ایجاد عفونت در بدن شده و واکسن می تواند از این عفونت جلوگیری کند.
تفاوت «قاعدگی» با «باروری»: تغییرات گذرا ≠ ناباروری
گزارشهایی از «تغییر موقت در طول چرخه قاعدگی» پس از واکسیناسیون منتشر شده است (مثلاً افزایش حدود یک روز در طول چرخه در برخی میانگینها). این تغییرات گذرا بوده و معمولاً در چرخههای بعدی به حالت پایه بازمیگردد و مهمتر از آن، به «کاهش احتمال بارداری» ترجمه نشده است. خلط این دو حوزه (قاعدگی و باروری) یکی از عوامل تداوم شایعات بوده است.
توصیههای نهادهای تخصصی
انجمنهای علمی مادر-نوزاد و تولیدمثل (نظیر ACOG و CDC) بر اساس مرور شواهد موجود تأکید میکنند که واکسن کووید-۱۹ «مشکلی برای باروری» ایجاد نمیکند. پیامِ عملی این توصیهها برای زنان در سن باروری روشن است: تصمیمگیری درباره واکسیناسیون را بر پایه شواهد و ارزیابی ریسک/فایده انجام دهید، نه شایعات.
محدودیتهای شواهد و نگاه انتقادی
برای دقت علمی، محدودیتها را هم صریح مینویسیم:
- به دلیل جدید بودن بیماری کرونا تحقیقات میدانی در این زمینه هنوز کافی و جامع نیستند. بنابراین در حال حاضر صرفا ما باید بر شواهد در دسترس در مورد تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان اکفتا نماییم. این موضوع از جنبه اخلاق پزشکی حتما می بایست در این مقاله ذکر می شد.
- سوگیری انتخاب و گزارش در مورد
تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان: افرادی که برای بارداری تلاش میکنند ممکن است رفتارهای مراقبتی متفاوتی داشته باشند. مطالعات معتبر با مدلسازی مناسب، این مسئله را تا حد زیادی مدیریت کردهاند.
- پنجرههای زمانی و سنجش پیامد: تفاوت میان «اثر کوتاهمدت بر سیکل» و «اثر پایدار بر فکندبیلیتی» اگر تفکیک نشود، به برداشتهای غلط میانجامد. مطالعات دقیق، این تمایز را رعایت کردهاند.
جمعبندی بخش
برآیند شواهد زیستی، آزمایشگاهی و انسانی نشان میدهد واکسنهای تأییدشده کووید-۱۹ «باعث ناباروری در زنان نمیشوند». ادعای «تقاطع ایمنی با سینسیتین-۱» پشتوانه تجربی ندارد؛ مطالعات آیندهنگر زوجها کاهش فکندبیلیتی پس از واکسیناسیون را نشان نمیدهند؛ مرورهای تجمیعی نیز تفاوت معناداری به زیان گروههای واکسینه گزارش نکردهاند. تغییرات قاعدگی که در بخشی از زنان دیده میشود، عمدتاً «جزئی و گذرا» است و با کاهش باروری همخط نیست. در مقابل، عفونت کووید-۱۹ خود میتواند پیامدهای موقتی بر برخی ابعاد تولیدمثل داشته باشد. نتیجه عملی: تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان مخاطره آمیز و مشکل زا نیست.
تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان و درمانهای کمکباروری (IVF و IUI): خلاصهٔ ساده و علمی
بخش عمدهٔ شواهد نشان میدهد که واکسنهای معمول کووید-۱۹ — بهویژه واکسنهای mRNA — تاثیری منفی و پایدار بر نتایج درمانهای کمکباروری ندارند. چند مطالعه و مرور سیستماتیک بزرگ (مثلاً Aharon 2022، Bosch 2023 و Zhang 2023) این نتیجه را تایید کردهاند. با این حال دربارهٔ برخی واکسنهای غیرفعال گزارشهایی هست که اگر تزریق خیلی نزدیک به زمان تحریک یا انتقال انجام شود، احتمالاً کاهش جزئی در موفقیت مشاهده شده است؛ این یافتهها هنوز نیاز به تکرار و بررسی مستقل دارند، بنابراین تصمیمگیری باید موردی و با مشورت کلینیک باشد.۱ — چه چیزهایی در مطالعات بررسی میشود؟ (به زبان ساده)
- شاخصهای آزمایشگاهی: تعداد تخمکهای استخراجشده، درصد تخمکهای بالغ (MII)، نرخ لقاح و کیفیت جنین/بلاستوسیست.
- شاخصهای بالینی کوتاهمدت: آیا جنین در رحم لانهگزینی میکند (implantation)، آیا تست خون بعد از انتقال مثبت میشود (بارداری بیوشیمیایی)، و آیا با سونوگرافی بارداری بالینی دیده میشود.
- شاخص بلندمدت: تولد زنده — مهمترین نتیجهٔ نهایی که تعیین میکند درمان موفق بوده است یا نه.
۲ — چه چیزی یافتهاند؟ (خلاصهٔ نتایج شواهد)
- مرورهای نظاممند و متاآنالیزها که دادههای چندین مطالعه را جمع کردهاند، بهطور کلی نشان دادهاند که واکسیناسیون باعث کاهش معنیداری در پارامترهای مهم IVF/ICSI نمیشود (تعداد تخمک، نرخ لقاح، بارداری بالینی یا تولد زنده). (مثلاً Zhang 2023).
- مطالعات بالینیِ مستقل، از جمله مطالعات روی دهندههای اووسیت و بررسیهای چرخههای قبل و بعد از واکسن — اغلب تفاوت قابلتوجهی نیافتهاند (مثلاً Aharon 2022؛ Bosch 2023).
- یک مطالعهٔ خاص روی «فاصلهٔ زمانی بین واکسن و IVF» (Shi 2022) و همچنین یک تحلیل جدیدتر (سال ۲۰۲۵) اشاره کردند که در شرایط خاص و برای واکسنهای غیرفعال، اگر واکسن خیلی نزدیک به شروع تحریک داده شود ممکن است اثر جزئی دیده شود؛ اما این نتایج هنوز قطعی نیست و نیاز به بازتولید دارد.
۳ — چرا ممکن است نتایج با هم فرق کنند؟ (نکات مهم)
- کیفیت و اندازهٔ مطالعات متفاوت است: بعضی مطالعات کوچک یا پیگیری کوتاهمدت داشتهاند و بعضی بزرگتر و قویتر.
- نوع واکسن مهم است: برای mRNA و وکتوری دادههای قابل اعتمادتری وجود دارد که معمولاً بیضرری را نشان میدهند؛ دادههای مرتبط با واکسنهای غیرفعال کمتر و متنوعتر است.
- مسالهٔ «زمانبندی»: اگر واکسن در چند روزِ نزدیک به مراحل حساسی مثل برداشت تخمک یا انتقال داده شود و واکنش سیستمیک (مثلاً تب) ایجاد کند، ممکن است تصمیمگیری بالینی پیچیده شود و در برخی گزارشها تأثیر جزئی مشاهده شده است.
۴ — مکانیزمها (به زبان ساده)
- هیچیک از مطالعات معتبر، شواهدی دال بر آسیب مستقیم پروتئینِ واکسن (مثل اسپایک) به تخمک یا بافت تخمدان در انسان گزارش نکردهاند؛ آزمایشها و مطالعات روی حیوانات نیز عمدتاً آسیب مستقیم نشان ندادهاند.
- یک مسیر محتمل که بررسی شده، پاسخ التهابی گذرا پس از واکسن است: این التهاب کوتاهمدت ممکن است بهصورت موقتی روی زمانبندی یا کیفیت برخی رویدادهای چرخه اثر بگذارد، اما دادهها نشان میدهد این اثر عمدتاً گذراست و معمولاً به نتایج نهایی (تولد زنده) ترجمه نمیشود.
۵ — محدودیتهای شواهد (چرا باید محتاط باشیم)
- کارآزماییهای تصادفی (RCT) که مستقیماً «اثرات واکسن بر باروری» را بسنجند، بهدلیل ملاحظات اخلاقی و عملی عملاً وجود ندارند؛ بنابراین بیشتر شواهد از مطالعات مشاهدهای و گزارشهای بالینی حاصل شده است.
- برخی مطالعات نمونهٔ کوچک یا پیگیری کوتاهمدت داشتهاند؛ بنابراین اثرات بسیار نادر یا اثرات دیررس ممکن است هنوز شناسایی نشده باشد.
۶ — توصیههای عملی (برای بیماران و کلینیکها) — ساده و مشخص
- برای واکسنهای mRNA و وکتوری: بر اساس شواهد کنونی، نیازی به بهتعویقانداختن درمانهای کمکباروری نیست؛ میتوانید واکسن را قبل یا در جریان درمان داشته باشید، اما زمان تزریق را با تیم درمان هماهنگ کنید.
- برای واکسنهای غیرفعال: دادهها کمتر قطعیاند. برخی مطالعات نشان دادهاند که اگر واکسن غیرفعال خیلی نزدیک به شروع تحریک داده شود، ممکن است کاهش جزئی دیده شود — برخی متخصصان پیشنهاد میکنند برای احتیاط یک بازهٔ محافظهکارانه (مثلاً تا ۶۰–۹۰ روز) بین واکسن و شروع تحریک در نظر گرفته شود، اما این توصیه قطعی نیست و باید موردی بررسی شود.
- قبل و بعد از مراحل حساس: در بسیاری از کلینیکها توصیه میشود واکسن را دقیقاً در همان چند روزِ قبل یا بعد از برداشت تخمک یا انتقال جنین برنامهریزی نکنید (مثلاً از ۳ روز قبل تا ۳ روز بعد خودداری شود) تا در صورت بروز تب یا واکنش سیستمیک، تصمیمگیری دربارهٔ تعویق یا ادامهٔ فرایند سادهتر باشد.
- اگر بعد از واکسن تب یا واکنش شدید داشتید: توصیه میشود فرایند های حساس را تا بهبود کوتاهمدت به تعویق بیندازید — این تصمیم باید با نظر پزشک اجرایی شده و برای هر شخص متفاوت می باشد.
- ثبت اطلاعات: نوع واکسن، تاریخ تزریق و هر واکنش جدی را در پروندهٔ بیمار ثبت کنید — این اطلاعات برای تحلیلهای آینده حیاتی است.
جمعبندی کوتاه
تا امروز شواهد جمعی نشان میدهد واکسنهای مرسوم کرونا تاثیر منفی و قابلتوجهی بر نتایج درمانهای کمکباروری ندارند. در مورد واکسنهای غیرفعال یا تزریق بسیار نزدیک به زمان شروع درمان، شواهد هنوز نهایی نشده و نیاز به مشورت موردی با کلینیک و بررسی دقیقتر دارد. در نهایت، تصمیمِ زمانبندی واکسیناسیون باید بر اساس شواهد فعلی، وضعیت بالینی فرد و مشورت با تیم درمان گرفته شود.تأثیر واکسن کووید-۱۹ بر چرخه قاعدگی:
مطالعات بزرگ و مرورهای سیستماتیک نشان میدهند که واکسیناسیون کووید-۱۹ ممکن است تغییرات کوتاهمدت در طول چرخه قاعدگی و الگوی خونریزی ایجاد کند، اما این تغییرات عمدتاً گذرا هستند و شواهدی مبنی بر کاهش پایدار باروری وجود ندارد.مطالعات و شواهد کلیدی
چند مطالعهٔ مهم که دادهمحور و با اندازهٔ نمونهٔ قابل توجه هستند عبارتاند از:- دادههای اپلیکیشن Natural Cycles — دانشگاه استنفورد (۲۰۲۲):این مطالعه نشان داد میانگین طول چرخه پس از دُز اول واکسن mRNA تقریباً 0.98 روز افزایش یافت و پس از دُز دوم به 1.45 روز رسید (95% CI: 0.95–1.98). این تغییرات در چرخهٔ بعدی به حالت پایه بازگشت.
- Apple Women’s Health Study — Gibson و همکاران (۲۰۲۲، npj Digital Medicine):در میان تقریباً ۷۵۰۰ زن واکسینهشده، حدود ۲۵٪ از شرکتکنندگان گزارش تغییرات موقتی در شدت خونریزی یا تأخیر قاعدگی را داشتند. میانگین تغییر طول چرخه برای دُز دوم mRNA حدود 1.43 روز (CI: 1.10–1.76) و برای واکسن تکدوز وکتوری حدود 2.3 روز گزارش شد. هیچ اختلال مداوم یا اثر بلندمدت بر باروری مشاهده نشد.
- مطالعهٔ ملی سوئد — Ljung و همکاران (۲۰۲۲، BMJ):در بررسی بیش از ۱۲,۰۰۰ زن پیشبارور، دادههای مراجعات پزشکی برای مشکلات قاعدگی نشان داد که هیچ افزایش معناداری در تعداد مراجعات پس از واکسیناسیون مشاهده نشد. این نتیجه نشاندهندهٔ نادر بودن اثرات بالینی شدید و طولانیمدت است.
مکانیسمهای زیستی محتمل
- تعامل سیستم ایمنی و محور HPO (Hypothalamic–Pituitary–Ovarian):پاسخ ایمنی گذرا پس از واکسن، شامل آزادسازی سیتوکینها، میتواند زمانبندی تکامل و چرخه قاعدگی را برای یک یا دو سیکل موقتاً تغییر دهد. این مکانیسم با دادههای هورمونی و بررسیهای آزمایشگاهی همخوانی دارد (Edelman, 2022).
- پاسخ موضعی اندومترال:تغییرات سلولهای ایمنی داخل اندومتر ممکن است الگوی خونریزی را تغییر دهد؛ شواهد مولکولی اولیه نشان میدهد این اثرات گذرا هستند و آسیبی به قابلیت باروری وارد نمیکنند (Gibson, 2022).
- عوامل غیرواکسنی:استرس ناشی از پاندمی، ابتلا به کووید-۱۹، تغییر در داروها یا هورمونها و تغییرات سبک زندگی میتوانند بخشی از تغییرات گزارششده را توضیح دهند؛ بسیاری از مطالعات این متغیرها را تعدیل نکردهاند (Wesselink, 2022).
تفاوت نتایج مطالعات
- نوع دادهها: دادههای اپلیکیشنها و خودگزارشیها(شخص به واسطه یک اپلیکیشین یا نرم افزار اقدام به توضیح حال بالینی خود می کند) نمونههای بزرگ اما انتخابشده ارائه میدهند؛ کوهورتهای آیندهنگر (کوهورت یک گروه از افراد است که ویژگی مشترکی دارند مثلاً همه زنانی که قصد بارداری دارند، یا همه افرادی که واکسن دریافت کردهاند). دادههای دقیقتر اما با نمونهٔ کمتر دارند؛ دادههای ملی معمولاً فقط مراجعات پزشکی را ثبت میکنند.
- تعاریف متفاوت «تغییر»: مطالعات مختلف آستانههای متفاوتی برای تغییر طول چرخه یا شدت خونریزی به کار بردهاند که موجب اختلاف در شیوع گزارششده میشود.
- کمبود RCT با خروجی قاعدگی: بیشتر شواهد از مطالعات پس از بازاریابی و مشاهداتی هستند؛ بنابراین قیاس علت و معلول باید با احتیاط باشد.
پیام عملی برای بیماران
- برای اکثریت زنان: احتمال تغییرات جزئی (معمولاً ≤۱–۲ روز) در طول چرخه یا شدت خونریزی برای یک یا دو سیکل پس از واکسیناسیون وجود دارد، اما اثرات بلندمدت بر باروری گزارش نشده است.
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد:
- خونریزی شدید که نیاز به تعویض پانسمان/نرمال روزانه دارد.
- خونریزی بینچرخهای مکرر یا غیرطبیعی.
- قطع قاعدگی بیش از سه سیکل (آمنورهٔ پایدار).
- برای زنان در حال تلاش برای بارداری یا تحت ART: واکسیناسیون تأثیر منفی بر فکندبیلیتی یا نتایج IVF ندارد و میتواند بهعنوان بخشی از استراتژی پیشگیری توصیه شود (Wesselink, 2022).
خلاصهٔ کلیدی
- تغییرات چرخه پس از واکسیناسیون غالباً کوتاهمدت و در محدودهٔ ≤۱–۲ روز هستند (Edelman, 2022; Gibson, 2022).
- شیوع گزارششده تغییرات متغیر است و به نوع مطالعه بستگی دارد.
- خودِ عفونت با کووید-۱۹ نیز میتواند چرخهٔ قاعدگی را مختل کند؛ بنابراین واکسیناسیون از منظر کاهش این خطرات محافظتی نیز دارد.
- محدودیتهای روششناسی (خودگزارشی، تفاوت در تعاریف و نبود RCT با خروجی قاعدگی) باید شفاف بیان شوند؛ مطالعات طولانیتر و مکانیزمی لازماند.
زمانبندی واکسن کووید-۱۹ در زنان در حال تلاش برای بارداری — تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان راهنمای دقیق و مبتنی بر شواهد
- برای بیشتر زنانِ در سنِ باروری که بهطور طبیعی تلاش برای بارداری میکنند: نیازی به تأخیر در تلاش برای بارداری بعد از دریافت واکسن کووید-۱۹ وجود ندارد؛ کارشناسان بینالمللی این را توصیه و تأیید میکنند. به طور کلی نمیتوان ارتباط معنا داری در تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان پیدا کرد.
- برای بیمارانی که قرار است تحت درمانهای کمکباروری (IVF/IUI/FET) قرار گیرند: در اغلب موارد واکسن مانع شروع یا ادامهٔ درمان نیست، اما ملاحظات زمانی موردی ممکن است لازم باشد.
- اگر بخاطر واکنش سیستمی (مثلاً تب بالا) نگران هستید: منطقی است که در صورت تب یا علامت سیستمیک در زمان برنامهریزی عمل/انتقال، آن عمل را کوتاهمدت به تعویق بیندازید.
۱) شواهد و بیانیههای حرفهای در مورد تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان — چه میگویند؟
- CDC: توصیه به بهروزرسانی واکسیناسیون برای کسانی که قصد بارداری دارند؛ شواهدی دال بر آسیب باروری وجود ندارد.
- ACOG: واکسیناسیون برای افراد باردار و کسانی که قصد بارداری دارند توصیه شده؛ در صورت تب پس از واکسن استامینوفن پیشنهاد میشود.
- WHO/ECDC: واکسیناسیون را برای افراد در سن باروری تشویق میکنند؛ شواهد کاهش باروری را تأیید نمیکنند.
- انجمنهای تولیدمثل (ESHRE/ASRM): دسترسی به درمانهای باروری نباید مشروط به واکسیناسیون باشد؛ مشورت مرکز ART برای زمانبندی توصیه میشود.
۲) توصیهٔ عملی برای زنانی که میخواهند (طبیعی) باردار شوند
- واکسن را در اولین فرصت مناسب دریافت کنید—نیازی به فاصلهگذاری بین واکسن و شروع تلاش برای بارداری نیست.
- اگر پس از واکسن تب پیدا کردید: تب را با استامینوفن کنترل کنید و در صورت ماندگاری علائم با پزشک تماس بگیرید.
- اگر میخواهید «در همان چرخه» که واکسن زدید باردار شوید، معمولاً اشکالی نیست؛ اما در صورت نگرانی از تب، میتوانید چند روز صبر کنید.
۳) توصیهٔ عملی برای زنان تحت درمانهای کمکباروری (IVF / IUI / FET)
- اصل کلی: در بیشتر موارد، واکسن مانع شروع یا ادامهٔ درمانهای کمکباروری نیست؛ تاریخ واکسیناسیون در پرونده ثبت شود.
- mRNA و وکتوری: شواهد نشان میدهد تأثیر منفی قابلتوجهی بر پارامترهای IVF ندارد؛ نیازی به تأخیر سیستماتیک نیست.
- واکسنهای غیرفعال: مطالعهای (Shi et al., JAMA Network Open) دریافت ≤60 روز قبل از IVF-fresh ET را با کاهش نرخ بارداری پیوند داده است؛ تحلیل ها توصیه می کنند که شصت الی نود روز پس از دریافت واکسن اقدام به بارداری نمایید. توجه داشته باشید که این موضوع قطعی نیست و نیاز به تحقیقات بیشتر می باشد.
- پروتکلهای عملی: اغلب مراکز توصیه میکنند واکسن را ۳ روز قبل یا بعد از برداشت اووسیت/انتقال برنامهریزی نکنید و در صورت تب، روند را موقتاً به تعویق اندازید.
۴) تب و واکنشهای سیستمیک پس از واکسن — اعداد و واقعیت
- پس از دُز دوم واکسنهای mRNA، واکنشهای سیستمیک در حدود 30–50٪ و تبِ ≥38°C در حدود 5–20٪ گزارش شده است.
- قاعدهٔ عملی: اگر واکسن ظرف 48–72 ساعت قبل از اقدام الکتیو تزریق شده و تب یا علامت سیستمیک بروز کند، اغلب توصیه به تعویق فرایند میشود.
۵) قالب پیشنهادیِ مشاوره بالینی
پیشنهاد متن برای پزشک/پرستار:«براساس شواهد کنونی و راهنماییهای بینالمللی، واکسیناسیون COVID-19 توصیه میشود و معمولاً نیاز به تأخیر در تلاش برای بارداری یا در شروع/ادامه ART نیست. تاریخ و نوع واکسن ثبت میشود و در صورت تب یا واکنش سیستمیک، زمانبندی درمان فردیسازی خواهد شد. در موارد دریافت واکسن غیرفعال، ممکن است ملاحظهٔ زمانی ۶۰–۹۰ روز مورد بحث قرار گیرد.»۶) محدودیتها، نقاط عدم قطعیت و توصیهٔ پژوهشی در مورد تأثیر واکسن کرونا بر باروری زنان
- بیشتر پژوهشهایی که داریم از نوع مشاهدهای هستند؛ یعنی محققان فقط افراد را در طول زمان دنبال کردهاند و نتایج را ثبت کردهاند. اما مطالعات آزمایشی خیلی دقیق (کارآزماییهای تصادفیسازیشده یا RCT) که بهطور مستقیم باروری را بهعنوان نتیجه بررسی کنند، بسیار کم یا تقریباً وجود ندارند.
- نتایج مرتبط با واکسنهای غیرفعال عمدتاً در جمعیتهای خاص گزارش شدهاند؛ نیاز به بازتولید و پیگیری طولانیتر وجود دارد.
در نهایت، برآیند شواهد علمی نشان میدهد که واکسیناسیون کرونا تأثیر منفی بر باروری زنان ندارد و میتواند بهعنوان بخشی از مراقبت پیشگیرانه تلقی شود. در موارد واکسنهای غیرفعال یا زمانی که تزریق بسیار نزدیک به مراحل حساس درمان است، مشورت دقیق با تیم باروری توصیه میشود.
پرسشهای متداول
آیا واکسن کووید-۱۹ باعث ناباروری میشود؟
خیر. شواهد گسترده علمی و بیانیه نهادهای معتبر نشان میدهد واکسنهای کووید-۱۹ ارتباطی با ناباروری زنان ندارند. مرورهای سیستماتیک و مطالعات بزرگ جمعیتی کاهش فکندبیلیتی یا افزایش خطر ناباروری پس از واکسیناسیون را نشان ندادهاند. انجمنهایی مانند CDC، ACOG و WHO واکسیناسیون را برای کسانی که قصد بارداری دارند تأیید میکنند و آن را بهعنوان یک اقدام محافظتی توصیه میکنند.
آیا باید بعد از واکسن یک مدت برای شروع تلاش برای بارداری صبر کنم؟
در اغلب موارد نیازی به تأخیر وجود ندارد و میتوانید بلافاصله تلاش برای بارداری را ادامه دهید. اگر پس از واکسن تب یا واکنش سیستمیک قابل توجهی داشتید، منطقی است تا بهبود علائم چند روز صبر کنید؛ این یک توصیه احتیاطی و موردی است، نه یک الزام علمی برای همه.
آیا واکسن میتواند چرخه قاعدگی من را تغییر دهد؟
بله در برخی افراد تغییرات کوتاهمدت گزارش شده است. مطالعات نشان میدهند میانگین تغییر طول چرخه معمولاً کوچک است (حدود کمتر از 1 تا 1–2 روز برای بسیاری از افراد) و اغلب ظرف یک یا دو سیکل به وضعیت پایه بازمیگردد. این تغییرات معمولاً گذرا هستند و به کاهش پایدار باروری ترجمه نشدهاند.
اگر تحت درمان IVF یا IUI هستم، آیا الان زمان مناسبی برای واکسن زدن است؟
برای واکسنهای mRNA و وکتوری، شواهد نشان میدهد نیازی به تعویق سیستماتیک درمانهای کمکباروری وجود ندارد و بسیاری از مراکز توصیه میکنند واکسیناسیون را قبل از یا در جریان درمان انجام دهید. در مورد برخی واکسنهای غیرفعال، مطالعات محدودی پیشنهاد میکنند در صورت امکان بین تزریق و شروع تحریک 60 تا 90 روز فاصله داده شود؛ این توصیه محافظهکارانه است و باید موردی با تیم درمان بررسی شود. همچنین معمولاً پیشنهاد میشود واکسن ظرف 72 ساعت قبل یا بعد از فرایندهای الکتیو مانند برداشت اووسیت یا انتقال جنین تزریق نشود تا در صورت بروز تب یا واکنش سیستمیک، فرآیند دچار مشکل نشود.
آیا واکسن در دوران بارداری یا شیردهی بیخطر است؟
بله. سازمانهای بینالمللی و انجمنهای تخصصی توصیه میکنند واکسیناسیون در دوران بارداری و شیردهی ایمن است و میتواند از مادر و جنین در برابر عوارض شدید کووید محافظت کند. دادهها نشان میدهد واکسیناسیون در بارداری خطرات مهمی برای جنین ایجاد نمیکند و حتی در بسیاری موارد از عوارض مادری جلوگیری میکند.
اگر بعد از واکسن تب یا واکنش شدید داشتم چه کار کنم؟
برای مدیریت اولیه از استراحت، مایعات و داروهای تببر استاندارد مثل استامینوفن استفاده کنید. اگر تب بالا یا علائم شدید بیش از 48 تا 72 ساعت پایدار ماند یا علائم نگرانکنندهای داشتید، با پزشک یا مرکز درمانی تماس بگیرید. در صورت برنامهریزی برای فرایندهای الکتیو ART، در صورت تب یا واکنش سیستمیک بهتر است انجام فرایند تا بهبود کوتاهمدت به تعویق بیفتد.
آیا نوع واکسن تفاوتی در تأثیر بر باروری دارد؟
شواهد قویتر موجود برای واکسنهای mRNA و وکتوری نشان میدهد این پلتفرمها تأثیری منفی بر باروری ندارند. درباره واکسنهای غیرفعال دادهها محدودتر است و چند مطالعه منفرد نشان داده ممکن است در صورت تزریق نزدیک به زمان شروع درمانهای کمکباروری تأثیرات مختصری دیده شود؛ اما این نتایج نیاز به بازتأیید دارند و به هیچ وجه دلیلی برای نتیجهگیری قطعی نیستند. تصمیم در مورد زمانبندی برای واکسنهای غیرفعال باید موردی گرفته شود.
آیا واکسن میتواند باعث حاملگی خارج رحمی یا مشکلات جفت شود؟
در مطالعات موجود هیچ ارتباطی بین واکسیناسیون و افزایش خطر حاملگی خارج رحمی یا اختلالات جفتی مانند جفت سرراهی یا چسبندگی غیرفعال مشاهده نشده است. عوامل خطرساز این وقایع معمولا مربوط به سابقه پزشکی و فاکتورهای شناختهشده دیگری هستند، نه واکسیناسیون.
اگر قبلاً واکسن نزدهام و قصد بارداری دارم، چه زمانی بهترین زمان برای واکسیناسیون است؟
بهترین زمان برای واکسیناسیون در اغلب موارد پیش از بارداری است تا از عوارض بالقوه عفونت در دوران بارداری جلوگیری شود. اگر برای درمان ناباروری برنامهریزی دارید، واکسیناسیون را با تیم درمان خود در میان بگذارید تا زمانبندی بهینه بر اساس نوع واکسن و برنامه درمان تعیین شود.
منابع
- Edelman A, Boniface ER, Benhar E, et al. Association between menstrual cycle length and coronavirus disease 2019 (COVID-19) vaccination: a global, retrospective cohort study of prospectively collected data. BMJ Med. 2022;1(1):e000297. doi:10.1136/bmjmed-2022-000297. PMID: 36381261.
- Gibson EA, Li H, Fruh V, et al. Covid-19 vaccination and menstrual cycle length in the Apple Women’s Health Study. npj Digit Med. 2022;5:165. doi:10.1038/s41746-022-00711-9.
- Wesselink AK, Hatch EE, Rothman KJ, et al. A prospective cohort study of COVID-19 vaccination, SARS-CoV-2 infection, and fertility. Am J Epidemiol. 2022 Jul 23;191(8):1383–1395. doi:10.1093/aje/kwac011. PMID: 35051292; PMCID: PMC8807200.
- Aharon D, Lederman M, Ghofranian A, et al. In Vitro Fertilization and Early Pregnancy Outcomes After Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Vaccination. Obstet Gynecol. 2022 Apr;139(4):490–497. doi:10.1097/AOG.0000000000004713. PMID: 35080199.
- Zhang L, Sun X, Wang R, Ma F. Effect of COVID-19 vaccination on the outcome of in vitro fertilization: a systematic review and meta-analysis. Front Public Health. 2023 Apr 3;11:1151999. doi:10.3389/fpubh.2023.1151999. PMID: 37077193; PMCID: PMC10106637.
- Shi W, Wang M, Xue X, et al. Association Between Time Interval from COVID-19 Vaccination to In Vitro Fertilization and Pregnancy Rate After Fresh Embryo Transfer. JAMA Netw Open. 2022 Oct 3;5(10):e2236609. doi:10.1001/jamanetworkopen.2022.36609. PMID: 36239937; PMCID: PMC9568801.
- Ljung R, Sundström A, Wang M, et al. Association between SARS-CoV-2 vaccination and healthcare contacts for menstrual disturbance and bleeding in women before and after menopause: nationwide, register-based cohort study. BMJ. 2023 May 3;381:e074778. doi:10.1136/bmj-2023-074778. PMID: 37137493.
Available at: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/recommendations/pregnancy.html - American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). COVID-19 Vaccination Considerations for Obstetric–Gynecologic Care (Practice Advisory). Updated periodically; first issued Dec 2020. Accessed Sep 5, 2025.
Available at: https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/practice-advisory/articles/2020/12/covid-19-vaccination-considerations-for-obstetric-gynecologic-care - World Health Organization (WHO). Questions and Answers: COVID-19 vaccines and pregnancy. Published Feb 15, 2022. Accessed Sep 5, 2025.
Available at: https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/coronavirus-disease-covid-19-vaccines-and-pregnancy